بدهکار و بستانکار در حسابداری به چه معناست؟ (آموزش با مثال‌های ساده)

بدهکار و بستانکار در حسابداری دو مفهوم بنیادی و کلیدی هستند که اساس سیستم حسابداری دوطرفه را تشکیل می‌دهند. به زبان ساده، در هر رویداد مالی، یک حساب «بدهکار» (چیزی به دست می‌آورد) و حساب دیگری «بستانکار» (چیزی از دست می‌دهد). درک صحیح این دو مفهوم، اولین و مهم‌ترین قدم برای یادگیری اصول حسابداری و تحلیل صورت‌های مالی است. این مقاله از بهین تکس، به صورت کاملا ساده و با مثال‌های کاربردی، شما را با دنیای بدهکار و بستانکار آشنا می‌کند و به شما کمک می‌کند تا برای همیشه این مفاهیم را به درستی درک کنید.

 

بدهکار و بستانکار: یک نگاه ساده و کاربردی

تصور کنید شما صاحب یک فروشگاه کامپیوتر هستید. یک لپ‌تاپ به ارزش ۳۰ میلیون تومان به مشتری می‌فروشید و مشتری پول آن را به صورت نقد پرداخت می‌کند. در این معامله ساده چه اتفاقی می‌افتد؟

• صندوق (یا حساب بانکی) شما: ۳۰ میلیون تومان پول نقد دریافت کرده است. پس «گیرنده» وجه است. در حسابداری به حسابی که چیزی را دریافت می‌کند، بدهکار می‌گوییم.
• موجودی کالای شما (لپ‌تاپ): یک عدد لپ‌تاپ به ارزش ۳۰ میلیون تومان از دست داده‌اید. پس «دهنده» کالا است. در حسابداری به حسابی که چیزی را از دست می‌دهد، بستانکار می‌گوییم.

بنابراین، در این رویداد مالی، حساب “صندوق” شما بدهکار شده و حساب “موجودی کالا” بستانکار شده است. این اساس و پایه سیستم حسابداری دوطرفه است؛ یعنی برای هر تراکنش مالی، همیشه یک حساب بدهکار و یک حساب بستانکار با مبالغ مساوی وجود دارد.

 

تعریف دقیق‌تر بدهکار و بستانکار

حالا که با یک مثال ساده مفهوم اولیه را درک کردید، بیایید کمی تخصصی‌تر به موضوع نگاه کنیم.

• بدهکار (Debit): در لغت به معنای «بدهی» یا «آنچه که باید پرداخت شود» است. در حسابداری، سمت راست یک حساب را بدهکار می‌نامند. ثبت یک مبلغ در ستون بدهکار یک حساب، به معنی افزایش در دارایی‌ها یا هزینه‌ها و یا کاهش در بدهی‌ها، سرمایه یا درآمد است.
• بستانکار (Credit): در لغت به معنای «اعتبار» یا «آنچه که قابل دریافت است» می‌باشد. در حسابداری، سمت چپ یک حساب را بستانکار می‌نامند. ثبت یک مبلغ در ستون بستانکار یک حساب، به معنی افزایش در بدهی‌ها، سرمایه یا درآمد و یا کاهش در دارایی‌ها یا هزینه‌ها است.

شاید این تعاریف کمی گیج‌کننده به نظر برسد. نگران نباشید! کلید درک این موضوع، آشنایی با «ماهیت حساب‌ها» و «معادله اصلی حسابداری» است.

 

معادله اصلی حسابداری: سنگ بنای درک بدهکار و بستانکار

معادله اصلی حسابداری که شالوده تمام مفاهیم حسابداری است، به شکل زیر است:

دارایی‌ها = بدهی‌ها + سرمایه

این معادله همیشه و تحت هر شرایطی باید برقرار باشد. هر تراکنش مالی حداقل بر دو جزء از این معادله تأثیر می‌گذارد تا توازن آن حفظ شود. حالا بیایید ببینیم بدهکار و بستانکار چگونه این توازن را حفظ می‌کنند.

ماهیت حساب‌ها: راهنمای تشخیص بدهکار و بستانکار

در حسابداری، حساب‌ها بر اساس تأثیری که بر معادله اصلی حسابداری دارند، به چند دسته اصلی تقسیم می‌شوند و هر دسته یک «ماهیت» غالب دارد:

نوع حساب	ماهیت	افزایش با	کاهش با	مثال
دارایی‌ها	بدهکار	بدهکار	بستانکار	صندوق، حساب بانکی، موجودی کالا، ساختمان، وسایل نقلیه
هزینه‌ها	بدهکار	بدهکار	بستانکار	هزینه حقوق، هزینه اجاره، هزینه آب و برق، هزینه تبلیغات
بدهی‌ها	بستانکار	بستانکار	بدهکار	حساب‌های پرداختنی (بدهی به تامین‌کنندگان)، وام‌های پرداختنی
سرمایه	بستانکار	بستانکار	بدهکار	سرمایه اولیه مالک، سود انباشته
درآمد	بستانکار	بستانکار	بدهکار	درآمد فروش، درآمد حاصل از ارائه خدمات

 

یک قانون طلایی:

• حساب‌هایی که ماهیت بدهکار دارند (دارایی‌ها و هزینه‌ها)، با بدهکار شدن افزایش و با بستانکار شدن کاهش می‌یابند.
• حساب‌هایی که ماهیت بستانکار دارند (بدهی‌ها، سرمایه و درآمد)، با بستانکار شدن افزایش و با بدهکار شدن کاهش می‌یابند.

 

 

چند مثال کاربردی برای جا افتادن مطلب

بیایید با چند مثال دیگر، این مفاهیم را مرور کنیم:

مثال ۱: پرداخت هزینه اجاره

شرکت شما مبلغ ۵ میلیون تومان بابت اجاره دفتر به صورت نقد پرداخت می‌کند.

• چه چیزی افزایش یافته؟ هزینه اجاره شما (هزینه‌ها ماهیت بدهکار دارند و با بدهکار شدن افزایش می‌یابند).
• چه چیزی کاهش یافته؟ موجودی صندوق شما (دارایی‌ها ماهیت بدهکار دارند و با بستانکار شدن کاهش می‌یابند).

 

ثبت حسابداری:

• هزینه اجاره: ۵,۰۰۰,۰۰۰ تومان (بدهکار)
• صندوق: ۵,۰۰۰,۰۰۰ تومان (بستانکار)

 

مثال ۲: دریافت وام از بانک

شرکت شما یک وام به مبلغ ۱۰۰ میلیون تومان از بانک دریافت می‌کند و این مبلغ به حساب بانکی شرکت واریز می‌شود.

• چه چیزی افزایش یافته؟ موجودی حساب بانکی شما (دارایی‌ها ماهیت بدهکار دارند و با بدهکار شدن افزایش می‌یابند).
• چه چیزی افزایش یافته؟ بدهی شما به بانک یا همان وام پرداختنی (بدهی‌ها ماهیت بستانکار دارند و با بستانکار شدن افزایش می‌یابند).

 

ثبت حسابداری:

• حساب بانکی: ۱۰۰,۰۰۰,۰۰۰ تومان (بدهکار)
• وام پرداختنی: ۱۰۰,۰۰۰,۰۰۰ تومان (بستانکار)

 

مثال ۳: خرید نسیه کالا

شما به ارزش ۱۵ میلیون تومان کالا از یک تامین‌کننده به صورت نسیه خریداری می‌کنید.

• چه چیزی افزایش یافته؟ موجودی کالای شما (دارایی‌ها ماهیت بدهکار دارند و با بدهکار شدن افزایش می‌یابند).
• چه چیزی افزایش یافته؟ بدهی شما به آن تامین‌کننده یا همان حساب‌های پرداختنی (بدهی‌ها ماهیت بستانکار دارند و با بستانکار شدن افزایش می‌یابند).

 

ثبت حسابداری:

• موجودی کالا: ۱۵,۰۰۰,۰۰۰ تومان (بدهکار)
• حساب‌های پرداختنی: ۱۵,۰۰۰,۰۰۰ تومان (بستانکار)

 

چرا درک بدهکار و بستانکار حیاتی است؟

درک عمیق بدهکار و بستانکار در حسابداری، فراتر از یک دانش تئوری، یک مهارت عملی و ضروری برای هر فردی است که با مسائل مالی سروکار دارد. این دو مفهوم، زبان مشترک دنیای مالی هستند و به شما این قدرت را می‌دهند که سلامت مالی یک کسب‌وکار را تحلیل کنید، تصمیمات آگاهانه‌تری بگیرید و گزارش‌های مالی را به درستی تفسیر نمایید. به خاطر داشته باشید که در هر تراکنش، مجموع مبالغ بدهکار باید با مجموع مبالغ بستانکار برابر باشد. این توازن، اساس دقت و صحت اطلاعات مالی شماست. با تمرین مثال‌های مختلف و درک ماهیت حساب‌ها، می‌توانید به راحتی هر رویداد مالی را تحلیل کرده و به درستی در دفاتر حسابداری ثبت نمایید.